Table of Contents

Akdi Faiz Nedir? Hukuki Çerçevesi, Türleri ve Borç İlişkisindeki Rolü

Giriş

“**Akdi faiz**” terimi, finans ve hukuk dünyasında sıkça karşılaşılan, ancak çoğu zaman yasal çerçevesi ve türleri karıştırılan temel bir kavramdır. Basitçe ifade etmek gerekirse, akdi faiz (sözleşmesel faiz), borç veren ile borç alan arasında, bir borç ilişkisi kurulurken veya mevcut bir borç yeniden yapılandırılırken **özgür irade** ile kararlaştırılan ve sözleşmeye bağlanan faiz türüdür. Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) tarafından açıkça düzenlenen bu faiz türü, borcun vadesi gelmeden önce, yani borcun kullanımı süresince, sermayenin kullanım bedeli olarak ödenir. Bu yönüyle, borcun vadesinde ödenmemesi durumunda devreye giren ve bir tür ceza niteliği taşıyan temerrüt (gecikme) faizinden ayrılır. **Akdi faiz**, bankacılık işlemlerinden ticari kredilere, şirketler arası borçlanmalardan bireysel tüketici kredilerine kadar geniş bir yelpazede uygulanır. Sözleşme serbestisi ilkesi gereği belirlense de, yasalarda belirlenen üst sınırlar ve tüketiciyi koruma hükümleri ile denetlenir. Bu dengeleme, piyasa faiz oranlarının serbestçe belirlenmesine izin verirken, fahiş faiz oranlarının önüne geçmeyi amaçlar. Bu makale, “akdi faiz”in hukuki tanımını, temel özelliklerini, ticari ve tüketici işlemlerindeki uygulama farklarını, temerrüt faizi ile olan ayrımını ve yasal mevzuatımızdaki rolünü detaylıca inceleyecektir. Borçlanma ilişkilerinin temelini oluşturan bu faiz kavramının tüm boyutlarını aydınlatmayı amaçlıyoruz.

I. Akdi Faizin Hukuki Tanımı ve Temel Özellikleri

Akdi faiz, sermayenin kullanım bedeli olarak sözleşmeye dayalı olarak belirlenir.

1. Tanım ve İşlevi

Sözleşmeye Dayalılık: Akdi faizin varlığı, borç ilişkisi kurulurken tarafların açıkça anlaşmasına ve bunu yazılı bir sözleşmeye (akit) bağlamasına bağlıdır.
Kullanım Bedeli: Borç verenin sermayesini belirli bir süre boyunca kullanma hakkı karşılığında borçlunun ödediği ücrettir. Bu, paranın zaman değerinin bir karşılığıdır.
Vadeden Önce Uygulama: Borcun vadesi dolmadan, yani borçlunun temerrüde düşmesinden önce hesaplanır ve genellikle anapara ile birlikte ödenir.

2. Yasal Sınırlar ve Sınırlamalar

TBK ve TTK, tarafların serbestçe **akdi faiz** belirlemesine izin verse de, tüketiciyi ve piyasayı korumak için üst sınırlar koyar:

Ticari İşler: Ticari işlerde uygulanacak faiz oranı, genellikle Merkez Bankası’nın belirlediği avans faiz oranlarına göre belirlenen yasal üst sınırları aşamaz.
Tüketici İşleri: Tüketici kredileri ve bireysel borçlanmalarda, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) uyarınca daha katı sınırlar mevcuttur. Amaç, tüketicinin fahiş faiz oranlarıyla mağdur edilmesini önlemektir.

II. Temerrüt Faizi ve Akdi Faiz Arasındaki Farklar

Bu iki faiz türü, hukuki nitelik ve uygulama zamanı açısından farklılaşır.

1. Temerrüt Faizi (Gecikme Faizi)

Hukuki Niteliği: Cezai bir nitelik taşır. Borçlunun vadesi gelen borcunu zamanında ödememesi (temerrüde düşmesi) sonucu uygulanır.
Amacı: Borçluyu sözleşmeye uymaya zorlamak ve borç verenin gecikme nedeniyle uğradığı zararı (en azından kısmen) telafi etmektir.

2. Akdi Faiz ve Temerrüt İlişkisi

TBK’ya göre, ticari işlerde ve kanunda belirtilen bazı durumlarda, öngörülen **akdi faiz** oranı, aynı zamanda temerrüt faizi olarak da uygulanmaya devam eder. Yani temerrüt faizi belirlenmemişse, **akdi faiz** oranı gecikme faizi olarak işlemeye başlar.

Ancak, akdi faiz oranı, kanunen belirlenen temerrüt faizi oranından daha yüksek olamaz (aksi belirtilmedikçe).
Taraflar, sözleşmede temerrüt faizini akdi faizden ayrı ve daha yüksek bir oranda belirleme yetkisine sahiptir.

III. Akdi Faizin Ticari ve Tüketici Hukukundaki Uygulaması

Faiz oranlarının belirlenmesi, işlem türüne göre farklı mevzuata tabidir.

1. Ticari İşlemlerde Akdi Faiz

Ticari işlerde, TBK ve TTK’nın öngördüğü sınırlar içinde serbestçe **akdi faiz** belirlenebilir. Ticaret şirketleri ve esnaflar arasındaki borçlanmalarda, tarafların ekonomik güçlerinin denk olduğu varsayılır ve sözleşme serbestisi ilkesi daha geniş uygulanır.

2. Tüketici Kredilerinde Akdi Faiz

Bankalar ve finans kuruluşları tarafından tüketicilere (bireysel müşterilere) kullandırılan kredilerde (konut, taşıt, ihtiyaç) uygulanacak akdi faiz oranları, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve ilgili yönetmeliklerle sıkı bir denetime tabidir. Merkez Bankası, bu oranları dönemsel olarak denetler ve fahiş faiz uygulamalarını önler.

Bu koruma, tüketicinin finansal okuryazarlık ve pazarlık gücünün ticari şirketlere göre daha düşük olmasından kaynaklanır.

Sonuç ve Öneri

Özetle, “**akdi faiz**”, borç ilişkisinin başlangıcında tarafların anlaşmasıyla belirlenen, sermayenin kullanım süresi boyunca ödenen bedeldir ve temerrüt faizinden ayrılır. Bu faiz türü, ekonominin temelini oluşturan borçlanma ve kredi mekanizmalarının sağlıklı işlemesi için hayati öneme sahiptir. **Akdi faiz**in yasal sınırlarla belirlenmesi ise, piyasa dengesinin ve tüketici haklarının korunmasını sağlar. Okuyuculara önerimiz; herhangi bir borç sözleşmesi veya kredi kullanmadan önce, sözleşmede belirlenen **akdi faiz** oranının yasal sınırları aşıp aşmadığını kontrol etmeleri ve temerrüt faizi oranının ne olacağını açıkça anlamalarıdır. Sözleşme imzalanmadan önce faiz ve masraflar konusunda şeffaflık talep etmek, gelecekteki olası maliyet sürprizlerini engeller ve haklarınızı korur.