İlahi Varlığın Özü ve Tasavvuftaki Yolculuk: Nefise Kavramının Derinliği

Arapça kökenli bir kelime olan ve dilimize “nefis” olarak geçmiş olan **nefise** kavramı, birden çok derin ve katmanlı anlama sahiptir. Kelime, sözlükte “herkesçe beğenilen, çok güzel, değerli şey” gibi olumlu anlamlar taşırken, aynı kökten türeyen “nefis” (nefs) kelimesi, İslam teolojisi ve tasavvuf geleneğinde bambaşka ve merkezi bir konuma sahiptir. İnsanın öz varlığı, canı, ruhu ve aynı zamanda süflî arzuların ve kötülüklerin kaynağı olarak görülen bu kavram, bireyin manevi yolculuğunun (seyr-i sülûk) temelini oluşturur. Bu kavram, yalnızca bireysel ahlakı değil, aynı zamanda kişinin Yaratıcı ile kurduğu ilişkiyi ve toplum içindeki duruşunu da belirler.

“**Nefise**” aynı zamanda tarihi bir isim olarak da karşımıza çıkar. Özellikle Osmanlı tarihinde I. Murad’ın kızı olan Nefise Hatun (veya Nefise Melek Hatun), Osmanlı ile Karamanoğulları arasındaki siyasi dengelerde önemli bir rol oynamıştır. Bu makalede, ağırlıklı olarak kavramın manevi boyutuna odaklanarak, bir müminin nefsini terbiye etme yolculuğunu ve tasavvuftaki nefis mertebelerini ele alacağız. Aynı zamanda, bu kavramın kültürel ve tarihi yankılarını da inceleyerek, “**nefise**” kelimesinin çok boyutlu dünyasına bir kapı aralayacağız.

Tasavvufta Nefsin Yedi Mertebesi (Etvâr-ı Seb’â)

Tasavvuf felsefesi, nefsi tek bir varlık olarak kabul etmekle birlikte, kişinin manevi gelişimine bağlı olarak onu yedi farklı aşamada (mertebede) inceler. Bu mertebeler, insanın kötülükten kemale doğru ilerlediği yedi durağı temsil eder. Bir dervişin temel hedefi, bu mertebeleri aşarak en yüksek manevi dereceye ulaşmaktır.

Nefsin Başlangıç ve Dönüşüm Aşamaları

Bu yedi aşama, Kur’an-ı Kerim’de zikredilen ayetlere dayandırılarak tasnif edilmiştir:

1. Nefs-i Emmâre: Kötülüğü emreden, günah ve arzuların peşinden giden en alt mertebedir. (Yusuf Suresi, 53. ayet).
2. Nefs-i Levvâme: Pişmanlık duyan, yaptığı kötülüklerden dolayı kendini kınayan nefistir. İyilikle kötülük arasında bocalama evresidir. (Kıyame Suresi, 2. ayet).
3. Nefs-i Mülhime: İlham alan nefistir. Hayır ve şerri ayırt edebilmeye başlar, ilahi ilhama mazhar olur.
4. Nefs-i Mutmainne: Huzura ermiş, iman esaslarına tam bir teslimiyetle inanmış nefistir. Allah ile manevi bir bağ kurmuştur. (Fecr Suresi, 27. ayet).

Nefsin Kemal (Olgunluk) Mertebeleri

Sonraki üç mertebe, Mutmainne aşamasının ötesindeki kemalatı temsil eder ve sâlikin (yolcu) Allah ile tam bir rıza ve teslimiyet haline ulaştığı durumu ifade eder:

• Nefs-i Radiyye: Allah’tan razı olan nefistir. Başına gelen her türlü kazaya ve hükme teslimiyetle rıza gösterir.
• Nefs-i Mardiyye: Kendisinden Allah’ın razı olduğu nefistir. Kulun Allah’tan, Allah’ın da kuldan razı olduğu müşterek rıza makamıdır. (Fecr Suresi, 28. ayet).
• Nefs-i Kâmile (Safiye): Bütün kötülüklerden arınıp manevi olgunluğa erişmiş, irşad (doğru yolu gösterme) makamına yükselmiş nefistir.

İki Tarihi Şahsiyet: Nefise Hatun ve Seyyidet Nefise

**Nefise** ismi, İslam tarihinde iki önemli kadın şahsiyetle de anılmaktadır:

• Nefise Hatun (Osmanlı): Osmanlı Padişahı I. Murad’ın kızı ve Karamanoğulları Hükümdarı Alâeddin Bey’in eşidir. İki hanedan arasındaki siyasi gerilimlerde arabulucu rolü üstlenmiştir. Karaman’daki Hatuniye Medresesi’nin banisidir.
• Seyyidet Nefise bint Hasan (762-830): İslam peygamberi Hz. Muhammed’in soyundan gelen, zühd ve takvasıyla meşhur hanım evliyalardan ve hadis âlimlerindendir. Kahire’de hadis dersleri vermiş, dört mezhep imamından İmam Şafii’ye ders vermiş ve onun cenaze namazını kıldırmıştır. Türbesi günümüzde Kahire’de önemli bir ziyaretgâhtır.

Sonuç ve Özet

**Nefise** kelimesi, hem “değerli ve güzel şey” anlamıyla ismin zarafetini taşır hem de “nefis” kavramının derin manevi yolculuğunu işaret eder. Tasavvufta nefsin mertebeleri, bireyin hamlıktan olgunluğa, kötü arzulardan ilahi rızaya doğru ilerlemesi gereken bir terbiye sürecini anlatır. Tarihte ise bu isim, siyasi dengeyi kuran bir sultan kızı (Nefise Hatun) ile ilim ve maneviyatla insanlara rehberlik eden bir hanım evliyanın (Seyyidet Nefise) asil varlığını temsil etmiştir. Okuyucuya önerimiz, nefsinizi tanıma yolculuğuna çıkarak, hangi mertebede olduğunuzu anlamak ve nefs-i emmârenin kötü fısıltılarına karşı daima uyanık olmaktır. Zira gerçek kemalat, nefsin terbiye edilip en yüksek mertebelere ulaştırılmasında gizlidir.